Sinds 1945 heeft Nederland de VS met eerbied en ontzag behandeld. De rijkdom die de Amerikanen verzamelden deden ons doen geloven dat zij daar aan de andere kant van de oceaan wel heel bijzondere mensen waren. Die moesten we te vriend houden. We deden altijd wat de wereldleider ons als opdracht meegaf. We hielpen in de koude oorlog, we zwegen tijdens de communistenjacht van Senator Joseph McCarthy, we sloten een hopeloze en mensonterende koloniale geschiedenis in Indonesië af toen de Amerikanen ons dat oplegden, we steunden de Amerikaanse oorlog in Vietnam, we steunden de ontwikkeling van de neutronenbom, we stellen ons grondgebied ter beschikking voor Amerikaanse kernbommen, we volgden de Amerikanen toen ze in de GATT-onderhandelingen eisten dat de grenzen voor alle producten open gingen maar ook voor kennis en hoger onderwijs, we volgden toen de banken moesten internationaliseren, en misschien wel het aller belangrijkste, we geloofden de VS toen ze ons vertelden dat de inkomensverschillen vergroot moesten worden, je bent geen echt modern land als er niet grote inkomensverschillen zijn, uitkeringen en minimumloon omlaag en aan de top flink omhoog. Vooral dat laatste. De angst dat we niet zouden meetellen in het internationale gezelschap zat er bij ons al snel diep in. Rijkdom als teken dat je een goed mens bent. Als je het gemaakt hebt ben je rijk en als je rijk bent heb je het gemaakt. Rijkdom als teken van je succes. De ideologie is dat iedereen met hard werken een rijk persoon kan worden. Een jaar of vier geleden vertelde de Amerikaanse ambassadeur, Roland Arnall, oprichter en eigenaar van één van de grootste subprime hypotheekbanken van de VS, in een gloedvol betoog voor 400 studenten uit heel Nederland dat als je hard studeert, hard werkt en tegenslagen overwint, Amerika je beloont. Je afkomst doet er niet toe, zei hij, of je nu als arbeidersjongen of als negermeisje geboren bent, je kan het maken. Je kunt loskomen van je milieu. Beloning voor hard werken is het basiskenmerk van de VS, meer dan waar ook in de wereld. Het succes heb je aan jezelf te danken, het falen ook. Hij sprak Engels maar zei in het Nederlands als grapje: als je voor een dubbeltje geboren bent kun je in de VS een kwartje worden. De studenten luisterden ademloos.
Er zijn de afgelopen decennia vliegtuigladingen vol Nederlandse onderwijsbestuurders naar de VS getogen om daar de kunst van goed onderwijs af te kijken, te kijken hoe ieder talent ontwikkeld wordt, hoe afkomst er niet toe doet. We vlogen naar de west- en de oostkust en we waren onder de indruk. We namen zaken over, de hele bachelor-master-phd structuur, de leerling en student centraal ideologie, de enorme nadruk op onderwijskunde als technologie, de versmalling van een breed kenniscurriculum naar een vaardighedencurriculum zonder veel inhoud, de introductie van de marktwerking, de accreditatie en verantwoordingsstructuren. We gingen hun afschuw over openbaar onderwijs delen. En toen de Amerikanen hoger onderwijs als onderdeel van de GATT-onderhandelingen inbrachten gingen de ambtenaren van het ministerie van OCW zich voorbereiden op een internationale vrijmarkt voor hoger onderwijs.
Er zitten hele mooie elementen in het Amerikaanse onderwijs en het is ongetwijfeld wijs dat Europa zijn hoger onderwijs veranderde naar Angelsaksisch model. Onze studenten onderwijskunde worden overladen met Amerikaans geïnspireerde literatuur. De vorige minister van onderwijs wees nog eens op Amerika als lichtend voorbeeld en de commissie Veerman schrijft recent in zijn rapport lovend over het hoger onderwijs in Californië. Maar bij mij blijft een vraagteken overheersen. Is alles dat daar vandaan komt goed? Hoe ga ik om met mijn eigen waarnemingen ter plekke? En waarom geven de statistieken van OECD, World Bank, World Economic Forum en Eurostat een heel ander beeld van de onderwijsprestaties van de VS? Wie moet ik geloven?
Vanaf 1870 tot ver in de vorige eeuw hadden de VS een hoog ontwikkelde middenklasse. Deze was groter en hoger opgeleid dan waar ook in de Westerse wereld. De inkomensverschillen in de VS waren in de jaren ’50 en ’60 van de vorige eeuw klein, heel erg veel mensen uit de middenklasse verdienden fantastisch, de onderklasse verdiende ook goed en de bovenklasse verdiende nog niet exorbitant veel. Het ging de VS voor de wind, de vrouwen zongen Doris Day, de mannen Frank Sinatra en op de voorpagina van de Amerikaanse bladen stonden cartoons van het Amerikaanse kerngezin, bungalow, freezer, kalkoen, vader, moeder, twee kinderen en twee auto’s. Die cartoons van zestig jaar geleden zijn nu volledig verdwenen, de bovenklasse heeft zich de laatste dertig jaar met behulp van de ideologie van de marktwerking enorm verrijkt, de middenklasse is voor een groot deel naar beneden gedrukt, de middenklasse is daarmee veel kleiner geworden, de onderklasse wordt elk jaar een stukje groter. De rijken hebben nog steeds voor zich zelf de beste scholen en universiteiten. De kinderen van de midden- en onderklasse hebben erg slecht presterende scholen. In de rijke OECD-landen is er anno 2010 geen land dat zulk slecht onderwijs kent als de VS. Dat is opmerkelijk en ook heel triest als we weten dat de VS lange tijd het beste en meest effectieve onderwijssysteem ter wereld hadden. Dat was de basis voor hun rijkdom en voor hun positie als wereldleider. Maar de laatste 40 jaar gaat het bergafwaarts en nu staan ze op een vreselijk dieptepunt. Ik ben een fan van Obama, maar ook realist genoeg om te beseffen dat hij dit probleem niet gaat oplossen, ondanks zijn zeer goede wil. Een tanker die de helling afglijdt hou je niet gemakkelijk meer tegen.
Als ik naar de resultaten van internationale assessments kijk dan wordt in het Amerikaanse onderwijs heel weinig geleerd. Stuur een vwo’er naar een vergelijkbare klas in de VS en deze leerling zit zich mateloos te vervelen. Stuur een eerstejaars student naar het eerste jaar van een gemiddelde Amerikaanse universiteit en de reactie is bekend. Lees de beoordelingen van de OECD of van het World Economic Forum en dit beeld wordt bevestigd. De kern van het probleem is niet dat er in de VS arme blanke en zwarte arbeiders zijn die weinig verdienen, het probleem is niet dat de VS veel illegalen kennen en heel veel migranten. Die hebben ze al driehonderd jaar en al die tijd gaven ze iedereen de mogelijkheid om met hard werken op te klimmen tot een rijke middenklasse of meer. Kinderen kregen uitstekend onderwijs en streefden hun ouders voorbij. Het huidige probleem is dat in de hele Amerikaanse samenleving de tweedeling tot grote hoogte is doorgevoerd, er is heel goed onderwijs voor de happy few, er is treurig slecht onderwijs voor de grote massa, inclusief de middenklasse. De heersende ideologie sinds Reagan verdedigt dit als zaligmakend voor een moderne samenleving, luister naar de voormalige ambassadeur van de VS in Den Haag. Maar de werkelijkheid achter de façade is anders.
Er is geen rijk land in de rijke wereld waar het zo moeilijk is geworden om met gebruikmaking van je talenten uit je eigen milieu weg te komen. Alleen Engeland komt een beetje in de buurt. De rijke elite zorgt heel goed voor zijn eigen kinderen met bijzonder goed onderwijs in private scholen en een twintigtal universiteiten van wereldklasse. De midden- en onderklasse stuurt zijn kinderen naar betaalbaar en toegankelijk maar bijna altijd zeer slechte scholen. En daarna gaan deze kinderen naar toegankelijk en betaalbaar hoger onderwijs…. van een bijzonder slecht niveau. De cijfers laten zien dat nergens in de rijke landen het zo moeilijk is geworden om uit jouw sociaaleconomische milieu te komen als in de VS. De burgers zien dat dagelijks om zich heen, raken er moedeloos van en keren zich af van de samenleving en politiek. Zonen en dochters krijgen geen beter leven dan hun ouders. Een dubbeltje wordt anno 2010 in de VS minder dan een dubbeltje. Er is op dit moment een downgrading vanuit de middenklasse naar beneden aan de gang. Het zit zo vast dat je er bijna mistroostig van wordt. Waarom zou je als je dit overal om je heen ziet nog hard studeren? Waarom zou je je eigen kinderen aanmoedigen als je ziet dat bijna niemand meer in opwaartse richting sociaal mobiel is?
Er is ook geen rijk land dat een zodanig slechte gezondheidszorg heeft, veel ziektes woekeren onder midden- en onderklasse gewoon door. De VS hebben veruit de dikste schoolkinderen, zelfs een olifant zou moe worden van zo’n hoge BMI. De Amerikanen hebben de laagste levensverwachting van de rijke wereld, Japan 82 jaar en de VS 77 jaar, en dat ondanks dat ze gemiddeld per persoon tweemaal zoveel uitgeven aan gezondheidszorg als Europa of Japan. Het land heeft het grootste aantal moorden per 100.000 van de bevolking, zesmaal zoveel als in Nederland en tienmaal het aantal moorden in Japan, de hoogste criminaliteit , veruit de meeste gevangenen, meer dan drie miljoen waarvan een belangrijk deel natuurlijk gewoon in de schoolbanken in plaats van in de bak had moeten zitten. Veel meer psychiatrische patiënten en aandoeningen dan de Europese landen of Japan. Voor de kwaliteit van de basisscholen krijgen de VS in de Global Competitiveness Monitor plaats 30, voor de kwaliteit van het wis- en natuurkunde onderwijs plaats 48 en voor de toegankelijkheid van respectievelijk de basis- en middelbare school plaats 77 en 43 in de wereld.
Heel eerlijk gezegd, ik zou niet meer kunnen bedenken waarom Europeanen naar het Amerikaanse onderwijs gaan kijken. Kijk een andere kant op, bedenk hoe het hier in Europa beter kan en ga dus daar kijken waar men het erg goed doet en leer daarvan, dus de noordelijke Europese en een paar Oost-Aziatische landen. Volgens de cijfers hebben die landen het beste onderwijs voor iedereen, ieder talent wordt aangesproken, de jongeren leren meer dan hun ouders en het resultaat is een samenleving met een heel grote goed ontwikkelde middenklasse. De inkomensverschillen behoren tot de laagste van de hele wereld.
Sinds president Reagan kent de Amerikaanse samenleving een rottingsproces van binnen uit dat ongekend is. Als de VS hun rol als wereldleider het komende decennium gaan verliezen, dan is dat niet veroorzaakt door de opkomst van China maar in de eerste plaats door een langdurig binnenlands proces waarin op van inkomensverdeling, onderwijs, gezondheid en welzijn steeds slechter gepresteerd werd. Deze teruggang in prestaties werd niet aangepakt omdat de rijke elite er geen cent voor over had. Sinds de tachtiger jaren is de belasting voor de rijke elite met gejuich enorm verlaagd. Economen doen ons geloven dat dit nodig is, een kleine overheid en het aanjagen van private consumptie zou goed zijn voor de welvaart. Spilzieke consumptie van de rijken is belangrijker geworden dan een betere verdeling van kennis en welvaart. En ook de aanbidding van spilzieke consumptie door de midden- en onderklasse lijkt in de plaats gekomen van goed onderwijs voor hun kinderen. Mijn voorspelling is: in de 21ste eeuw hebben de Verenigde Staten als vakantieland heel veel te bieden.
Bovenstaande gegevens kunt u nalezen in Het land is moe van Tony Judt. Erg interessant boek. E.D.Hirsch Jr. heeft al veel boeken over de slechte prestaties van het moderne Amerikaanse onderwijs geschreven. In mei jl. schreef hij een uitstekend recensie How to Save the Schools in de New York Review of Books over het nieuwste boek van Diane Ravitch, The Death and Life of the Great American School System, How Testing and Choice Are Undermining Education.
Pim Breebaart
